Ulaşımın Geleceği: Elektrikli Araçlar ve Şarj İstasyonları

Genel kanının aksine, elektrikli araçlar 19. yüzyılda geliştirilmeye başlanmış ve ilk elektrikli araç 1889-1891 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nde üretilmiştir. Benzinle çalışan otomobillerin seri üretime geçmesinden önce önemli bir piyasa payına sahip olan, ancak geniş petrol rezervlerinin keşfi ile neredeyse bütün önemini yitiren elektrikli araçlar, son yıllarda enerji güvenliği, küresel ısınma ve hava kirliliği gibi endişelerin artması ile tekrar önem kazanmıştır. Elektrikli araçlar, 2020 yılında bütün dünyadaki araç satışlarının %5’inden az bir paya sahipken, 2021 yılında bu oran %9’a, 2022 yılında ise %14’e yükselmiştir. Elektrikli araçların yarısından fazlası Çin Halk Cumhuriyeti’nde satılmış olup bu alanda ikinci sıradaki pazar Avrupa, üçüncü sıradaki pazar ise Amerika Birleşik Devletleri’dir.

Elektrikli araçların üretilmesi ve tercih edilmesinin en önemli gerekçelerinden biri enerji güvenliğidir. Petrol rezervlerinin 2052 yılında tükeneceğine işaret edilmesi ve fosil yakıt kullanımlarının gün geçtikçe artması enerji güvenliği bakımından endişe yaratmaktadır. Bununla birlikte elektriğin üretilebilir olması, enerji güvenliği bakımından çok daha büyük bir avantaj sağlamakta ve enerji arzı kırılganlığını azaltmaktadır.

Elektrikli araçların giderek daha fazla tercih edilme gerekçelerinden bir diğeri, elektrikli araçlar sayesinde içten yanmalı motorlu araçlara kıyasla daha düşük karbon salınımı yapılması ve dolayısıyla elektrikli araçların iklim krizi ile mücadele bakımından olumlu etkisidir. 2050 yılına kadar karbon nötr olma hedefleri doğrultusunda Avrupa Birliği’nde içten yanmalı motorlu araçların satışının 2035 yılından itibaren yasaklanması hedeflenmekte ve bu doğrultuda mevzuat çalışmaları yapılmaktadır. Bu düzenlemeler doğrultusunda birçok otomobil üreticisi önümüzdeki yıllarda içten yanmalı motorlu araçların üretimini durdurmayı ve elektrikli araç üretimini arttırmayı hedeflemektedir.

Ayrıca, sessiz çalışan elektrikli araçların yayaların güvenliği bakımından düşük seviyede de olsa ses yayması için Avrupa Birliği’nde yasal düzenlemeler bulunmakla birlikte, elektrikli araçlar, gürültü kirliliğinin azaltılması çalışmalarına destek olacaktır. Bu veriler ve yasal düzenlemeler, elektrikli araç kullanımının yaygınlaşmasının, başta enerji güvenliği olmak üzere hava ve gürültü kirliliğini azaltmaya yönelik çalışmalar bakımından önemli bir yer teşkil ettiğini göstermektedir.

Elektrikli araçların avantajlarının yanında, birtakım dezavantajları da bulunmaktadır. Bunlar; ekonomik, teknolojik ve sosyal sorunlar olarak üç genel başlık altında toplanabilir. İçten yanmalı motorlu araç fiyatlarına kıyasla ekonomik bir dezavantaj olarak gözüken elektrikli araç fiyatlarının, vergi indirimleri ve elektrikli araçlar ile bataryalarının seri üretime geçmesi sayesinde daha aşağı seviyelere gelmesi öngörülmektedir. Teknolojik dezavantajlar arasında ise menzil sorunu ve uzun şarj olma süreleri yer almaktadır. Bununla birlikte gelişen batarya teknolojileri ve şarj istasyonlarının nicelik ve nitelik itibarıyla daha rekabetçi bir pozisyona gelmesi ile yakın zamanda elektrikli araçların teknolojik dezavantajlarının öneminin azalacağı değerlendirilmektedir. Son olarak, elektrikli araçların toplum tarafından henüz yeterince kabul görmemesi ve yetersiz şarj istasyonları sosyal sorunlar arasında değerlendirilmektedir.

Elektrikli araçların kullanımının yaygınlaşması, hem şehir içi hem de şehirlerarası güzergâhlarda bulunan şarj istasyonlarının varlığına bağlıdır. Bu doğrultuda, gerek dünyada gerekse Türkiye’de, elektrikli araçlar bakımından en güncel ve hızlı adım atılmasını gerektiren konu, şarj istasyonu sayısının arttırılması ve sunulan şarj hizmetlerinin iyileştirilmesidir. 2022 yılında Türkiye de dahil olmak üzere Avrupa Birliği genelindeki toplam şarj istasyonu sayısı 535.731 iken Türkiye’de bu sayı Mart 2023 itibarıyla 6.500’ü aşmıştır. Türkiye’deki istasyonların da çoğunlukla İstanbul, Ankara ve İzmir gibi nüfusu yoğun ve ülkenin batısında yer alan bölgelerde yoğunluklu olduğu görülmektedir.

Toplam şarj istasyonu sayısı, şarj istasyonlarının yeterliliği veya yetersizliğinin değerlendirilmesi bakımından tek başına yeterli bir kriter olmayıp şarj istasyonu başına düşen elektrikli araç sayısı ve şarj istasyonlarındaki hızlı ve yavaş şarj ünitelerinin de incelenmesi gerekmektedir. Nitekim elektrikli araç sayısındaki artışın sağlıklı bir şekilde desteklenmesi için, şarj istasyonlarının da yeteri oranda kurulması sağlanmalıdır. Avrupa Birliği’nde 2014 yılında yürürlüğe giren Alternatif Yakıt Altyapı Direktifi (AFIR) ile şarj istasyonu başına düşen elektrikli araç sayısının 10’u geçmemesi önerilmiştir. Elektrikli araçlar bakımından Avrupa’da en büyük pazar payına sahip devletlerden olan Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık’ta bu oran 10’un üzerinde olmakla birlikte Hollanda ve İtalya’nın bu oranı sağlamaya daha yakın oldukları görülmektedir.

Her ne kadar Türkiye’de 2023’ün ilk yarısı itibarıyla trafiğe kaydı yapılan elektrikli araçların sayısı bir önceki yıla kıyasla dört kata yakın büyüme göstermişse de, şarj istasyonu başına düşen elektrik araç oranı Mart 2023 itibarıyla henüz 2,2’dir. Öte yandan Türkiye’nin yerli elektrikli otomobil üretimi yönündeki girişimleri de göz önüne alınarak 2023 yılının sonlarına kadar elektrikli araç sayısının şarj istasyonu kurulumuna göre daha fazla olması beklendiğinden bu oranın artacağı tahmin edilmektedir.